Börn með réttindi

–ekki bara vernd

Fötluð börn eru ekki aðeins einstaklingar í umsjá – þau eru manneskjur með sjálfstæð réttindi, raddir og drauma. Samkvæmt samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks (SRFF) og Barnasáttmálanum eiga börn rétt á að lifa sjálfstæðu lífi, taka þátt í samfélaginu og fá stuðning við að vaxa og þroskast á eigin forsendum.

Sjálfstæði byrjar í barnæsku

Þegar fatlað barn fær að taka þátt í eigin lífi með stuðningi, lærir það að það hefur rödd og áhrif. Það er forsenda valdeflingar og grunnurinn að sjálfstæði síðar á lífsleiðinni.

Sjálfstætt líf er ekki eitthvað sem byrjar við 18 ára aldur – það byrjar með viðhorfum, stuðningi og uppeldi. Það felur í sér að börn fái:

Að tjá sig og taka þátt í ákvörðunum sem varða líf þeirra
Aðstoð við daglegt líf sem er skipulögð með virðingu fyrir sjálfræði
Aðstoð við að þróa félagsleg tengsl, læra, spyrja, prófa og vaxa
Tækifæri til að vera hluti af samfélagi og fjölskyldu, ekki á jaðri þess

Réttur barna til NPA

– staðfest með úrskurði

Á Íslandi hafa sveitarfélög oft talið að börn eigi ekki rétt á NPA – þar til Úrskurðarnefnd velferðarmála (ÚRVEL) staðfesti hið gagnstæða. Í máli sem laut að barni sem sótti um NPA synjaði sveitarfélagið umsókninni með vísan til þess að barnið væri undir 18 ára aldri.

ÚRVEL vísaði þeirri túlkun á bug og benti á:

Lög nr. 38/2018 gera ekki kröfu um að umsækjandi sé orðinn 18 ára
Aðalatriðið sé að einstaklingurinn hafi mikla og viðvarandi þörf fyrir aðstoð
Aldursskilyrði sveitarfélagsins brjóti gegn lögunum og markmiðum þeirra
Barn eigi rétt á aðstoð sem sé skipulögð út frá þörfum, óskum og virðingu

Valdefling barna

- og hlutverk samfélagsins

Sjái börn sem virka þátttakendur, ekki aðeins „þiggjendur þjónustu“
Tryggi að þjónusta sé ekki aðeins veitt til að „hjálpa foreldrum“ – heldur til að styðja barnið sjálft
Viðurkenni að stuðningur við sjálfræði barns skapar tækifæri til þroska, ábyrgðar og samfélagslegrar þátttöku

Þróa þarf úrræði, verklag og viðhorf sem endurspegla fjölbreytileika barna og styðja markvisst við sjálfstæði þeirra á eigin forsendum

NPA fyrir börn

– mikilvægt skref í átt að inngildingu

Notendastýrð persónuleg aðstoð (NPA) er ekki aðeins fyrir fullorðna – hún getur verið leið fatlaðs barns til að:

Ráða ferð sinni í skóla og frítíma
Vera með jafnöldrum sínum á eigin forsendum
Fá stuðning án aðgreiningar
Taka þátt í lífinu með reisn, öryggi og valfrelsi

Það er því réttinda- og valdeflingarmál að börn hafi sömu möguleika á NPA og fullorðnir.

Það sem við kennum börnum skiptir máli. Þau læra af því sem þau upplifa: hvort þau hafa rödd, hvort þau megi taka þátt og hvort þeirra þarfir séu teknar alvarlega.

Þess vegna þarf að tryggja að fötlun sé ekki hindrun – heldur hluti af þeirri fjölbreytilegu leið sem börn fara til að verða að sjálfstæðum einstaklingum.

Fötluð börn eru ekki að bíða eftir réttindum – þau eiga þau nú þegar. Samfélagið þarf að opna dyrnar, hlusta á þau og treysta þeim